De term hypotheek (letterlijk: onderpand) of hypothecaire lening wordt gebruikt in twee verschillende betekenissen. Een hypotheek is in de eerste plaats ‘het eerste recht van verkoop’, dus een zakelijke zekerheid dat op een artikel (bijv. een schip) of op onroerend goed rust. Dit eigendom wordt in onderpand gegeven of genomen voor een schuld, namelijk de geldlening om het onderpand te kopen. Bij een notaris wordt dit zakelijk recht beschreven in een hypotheekakte.In het dagelijks spraakgebruik wordt de lening zelf (officieel: hypothecaire lening) in het gewone spraakgebruik vaak ook hypotheek genoemd.
Hypotheek juridisch
Juridisch gezien ligt de nadruk op het recht dat de hypotheekhouder heeft. Het hypotheekrecht is ingeschreven in een openbaar register, het hypotheekregister. Bij een onroerende zaak is dit het kadaster, voor vliegtuigen en grote schepen zijn er openbare registers. Het effect van de inschrijving is dat door iedereen nagegaan kan worden of de zaak (bijv. het huis of het schip) bezwaard is met hypotheek.
Aflossen van een hypotheek
Alleen de hypotheekhouder kan het register opdracht geven om het zakelijk recht op een goed of te royeren, ofwel ‘door te halen’. Dit houdt in dat de belastende inschrijving op de zaak wordt geschrapt. Over het algemeen gebeurt dit bij verkoop van de woning als uit de opbrengst de openstaande schuld is voldaan. Het kan ook gebeuren als de hypothecaire lening volledig afgelost is.
In het register wordt naast de hypotheekhouder ook de eigenaar van het goed vastgelegd, dus de bank die het geld verstrekt heeft waarmee u het huis hebt kunnen kopen.
Niet nakomingen verplichtingen hypotheek
Het gevolg van het aangaan van een hypotheek is dat de geldverstrekker de mogelijkheid heeft om het onroerend goed in het openbaar te verkopen als de huisbezitter zijn verplichtingen niet nakomt. Deze verplichtingen bestaan doorgaans uit het betalen van rente en aflossing. Dit wordt het recht van parate executie genoemd. Gelukkig komt dit maar bij een heel klein deel van de verstrekte hypotheken voor. Betrouwbare cijfers zijn niet voorhanden, mede omdat een bank het vaak niet tot executie laat komen. Vaak krijgt de geldlener een aanvullend krediet of uitstel van betaling, zodat het huis op de normale manier verkocht kan worden. Dit duurt uiteraard langer voor de geldverstrekker, maar het huis levert dan wel meer geld op. Hierdoor is de schade voor de bank (en de restschuld van de geldnemer) kleiner.